Mozarthuis

Vernieuwing sloopt
het huis van Mozart

door Hans Piët

DEN HAAG – Historische panden. Elk jaar registreert

Huis waarin Mozart Logeerde.
                         Tekening: © Hans Piët

de residentie wel een aantal nieuwe exemplaren. Het is een bezigheid die met haar groei tot stad zijn intrede deed en haar officiële status kreeg met de Monumenten-verordening 1920. Daarin is onder meer te lezen dat burgemeester en wethouders een lijst opstellen, die naar behoefte kan worden aangepast. Advies over die status wordt jaarlijks ingewonnen bij een uit twaalf leden bestaande commissie. Dat daarbij soms menings-verschillen optreden over het benoemen van bijvoorbeeld een gebouw, zal niemand verbazen. Zo speelt in januari 1936 een discussie over het huis waarin Wolfgang Amadeus Mozart, samen met zijn ouders en vier jaar oudere zus Maria Anna, in de winter van 1765/66 zou hebben gelogeerd en gewerkt.

Het tumult over dit Haagse onderkomen ontstaat wanneer in een groot aantal Nederlandse dagbladen een verhaal verschijnt waarin het afbreken van dit Mozarthuis wordt aangekondigd. Een gemeenschap die direct reageert, is de Wiener akademische Mozartgemeinde. Ze vindt het onbegrijpelijk dat ’s-Gravenhage zich ontdoet van dit stukje geschiedenis. ‘Zulke gedenktekens zouden door de eeuwen heen voor de mensheid bewaard moeten blijven, zodat cultuurliefhebbers deze bijzondere plekken blijvend kunnen bezoeken’, laat ze in een brief aan de 46-jarige Lucien Gerard van Hoorn, de Nederlandse gezant in Wenen, weten. Niet veel later onderstrepen ze nogmaals dit idee met een brief aan de Haagse burgemeester mr. Salomon Jean René de Monchy (55). ‘De Wiener akademische Mozartgemeinde is van mening dat herdenkingsplaatsen zoals dit huis, aangezien ze een directe fysieke verbinding vertegenwoordigen met grote onsterfelijke geesten van de mensheid, onder alle omstandigheden behouden moeten blijven, wat hun uiterlijke vorm ook mag zijn. Het zijn voorwerpen van onschatbare waarde in het historisch museum van de wereld. Beschaafde mensen van alle naties zouden ertoe moeten bijdragen dat dergelijke gedenktekens zoveel mogelijk worden bewaard, in een waardige staat worden gebracht en voortdurend worden verzorgd. Wij vragen uwe hoogheid na te denken over de mogelijkheden tot behoud van het vermelde Mozarthuis en deze te overwegen. De internationale stichting Mozarteum zal via het hoofdkantoor in Salzburg alle internationale Mozartgemeinde (ook Den Haag had sinds 5 januari 1931 zo’n gemeenschap) om hulp vragen en tevens andere muziekverenigingen voor deze kwestie proberen te interesseren’.

Spijtig is dat het pand, dat op de nominatie staat om te worden afgebroken en waarover de ophef is ontstaan, nooit het logeeradres van de componist is geweest. Zoveel wordt duidelijk na een grondig onderzoek van gemeente-archivaris dr. Willem Moll. De woning waarin de familie Mozart verbleef, kadastraal geregistreerd als G 582, stond namelijk twee huizen verder naar het zuiden dan het af te breken pand en werd al veel eerder, namelijk begin 1932, samen met zeven woningen aan de Kalvermarkt en een daar achter gelegen onderkomen, gesloopt.

 

La Ville de Paris

 

De familie Mozart kiest in september 1765 bij aankomst in Den Haag in eerste instantie voor herberg La Ville de Paris, een onderkomen op de hoek van de Nieuwe Markt en de Fluwelen Burgwal. Het is, dankzij de prijs van een kamer, vooral in trek bij kunstenaars, maar heeft geen goede reputatie.

Eerste onderkomen van de familie Mozart op de hoek
  van de Nieuwe Markt en Fluwelen Burgwal. Tek. HGA.

Het staat in schril contrast met de ontvangst van de familie in de hofstad. Deze mag als groots worden omschreven, want nadat de Mozarts per trekschuit uit Rotterdam zijn aangekomen, staat een koets van de Oranjes hen op te wachten. Het geeft aan hoezeer de familie en dan met name prinses Carolina, zich op de komst van Wolfgang verheugt. Het eerste concert op 30 september 1765 vindt dan ook plaats in het paleis aan het Korte Voorhout, het onderkomen van de prinses en haar man Karel Christiaan van Nassau Weilburg. De jongeling maakt na zijn optreden kennis met voorname personen zoals de prins van Oranje en de prins van Nassau Saarbrücken. Met zijn composities, spel en onbevangen optreden verovert hij zoveel harten, dat de familie haar verblijf steeds moet verlengen omdat ze van veel, beter gesitueerde burgers uitnodigingen ontvangen voor het geven van een huisconcert.

Of Maria Anna en Wolfgang met veel plezier hebben teruggekeken op hun verblijf in Nederland – ze keren niet meer terug - is de vraag. Nog in het logement La Ville de Paris verblijvend, worden beiden namelijk ziek. Eerst Maria Anna en niet veel later Wolfgang. Het gaat daarbij vermoedelijk om buiktyfus. Dat het zeer ernstig is, wordt duidelijk wanneer de arts aan het hof van de prinselijke familie van Nassau-Weilburg op verzoek van de prins van Oranje te hulp schiet. Deze geneesheer, dr. Thomas Schwencke, grijpt kundig in. Na een aantal weken zijn zus en broer genoeg opgeknapt om op 22 januari 1766 weer een concert te kunnen geven. Ook zijn ze er op 8 maart bij wanneer de volwassen geworden prins Willem V wordt ingehuldigd als stadhouder. Voor die gelegenheid componeert Wolfgang zes sonates voor piano, waarbij ook een rol is weggelegd voor de viool en voorziet hij een wijsje van Christiaan Ernst Graaf van eigenzinnige variaties.

 

Eerste druk

 

De 31-jarige Burchard Hummel, die een muziekwinkel in de Spuistraat heeft, biedt het werk op de dag van de inhuldiging te koop aan. Een advertentie meldt: ‘heden is te bekomen: 1) een Nederduitse Air (wijsje) op de installatie van zijne Doorluchtige Hoogheid Willem de V, prins van Oranje door C.E. Graaf in muziek gebragt en door de beroemde jongen Componist J.G.W. Mozart, oud 9 Jaaren met 8 konstige Variatiën vermeerd à 12 Stuivers. 2) de Woorden van de Cantate van C.E. Graaf welke bij gelegenheid van gemelde Installatie van Hooggemelde zijne D.H. in ’s-Hage heden in ’t Italiaans gezongen word, maar de Fransche en Nederduitsche Vertaaling à 6 Stuivers. 3) Het bekende Airtje Wilhelmus van Nassau & c. gevarieërt voor ’t Clavier door gemelde Mozart à 6 Stuivers’. Hummel, die zelf de waldhoorn bespeelde en was getrouwd met Cornelia van der Hoeven, had niet kunnen vermoeden dat het inmiddels museumstukken zijn. Deze eerste druk behoort tot de kostbaarste muziekdocumenten die er van Mozart bestaan.

Terugkijkend mag worden vastgesteld dat Wolgang ook in Den Haag een rijke inspiratiebron vond. Want, behalve eerder genoemd werk, componeert hij ook enkele aria’s voor prinses Carolina en schrijft hij ter gelegenheid van de inhuldigingsfeesten van prins Willem V het orkeststuk ‘Gallimathias Musicum’, waarvan een handgeschreven versie is terug te vinden in het Haags Gemeentemuseum. Verder is er een aria in Bes voor sopraan en een serie van zestien kleine stukken met een slotfuga op het Wilhelmus. De geschiedenis leert dat hij in

’s-Gravenhage tien stukken heeft gecomponeerd.

Situatietekening van het Hofspui met het huis van Eskes en het pand dat wordt gesloopt . Tekening: HGA.

Na het verblijf in La Ville de Paris komt de familie Mozart terecht in het kleine onderkomen van de 52-jarige Wouter Eskes. Wanneer dat precies is staat niet vast, maar aangenomen mag worden dat dit is gebeurd na het beter worden van de kinderen. Het in die tijd als Hof Van Utrecht bekend staande pand biedt op de begane grond onderdak aan het bedrijf van Eskes. De rest van de woning doet dienst als herberg. De met Eva Mulder getrouwde horlogemaker heeft het op 2 mei 1760 gekocht van Maria Vis, de weduwe van Lodewijk Zoetemeester. Het maakt deel uit van een erf aan het Hofspui en krijgt wat later nummer 44 toebedeeld. De kadasterkaart uit 1830 situeert het als het zesde huis ten noorden van de Kleine Bagijnestraat. Was het er nog geweest, dan zou het te herkennen zijn aan de niet alledaagse vorm van het dak en de ouderwetse vensters met kleine ruiten.

Dat Wolfgang er met zijn familie heeft gelogeerd, wordt duidelijk uit twee advertenties waarin het eerder genoemde concert van 22 januari 1766 wordt aangekondigd. Het vindt plaats in de grote zaal van de Oude Doelen op het Tournooiveld, het latere onderkomen van de Twentsche Bank. De toegangsbiljetten van drie gulden, wat erg prijzig is voor die tijd, zijn onder meer bij vader Leopold op dat adres te verkrijgen. Mozart sr., zelf een verdienstelijk violist en componist en schrijver van het boek Versuch einer gründlichen Violinschule, een handleiding tot vioolspel dat in 1766 zijn Nederlandse vertaling krijgt, is hofmuzikant en vice-kapelmeester aan het aartsbisschoppelijk hof in Salzburg. Die baan schort hij voor enige tijd op om het talent van beide kinderen aan een zo groot mogelijk publiek te kunnen tonen. Het gevolg is een rondreis door West-Europa met grote successen in onder meer Duitsland, Frankrijk, Groot Brittannië en Nederland.

 

Slachtoffer

 

Dat het logeeradres van de familie Mozart is afgebroken, heeft met de vernieuwingen in het Haagse stadscentrum te maken. Wie enige dramatiek wil opvoeren, zou kunnen zeggen dat ze het slachtoffer is geworden van het groeiend verkeer. De sloophamer kwam er namelijk aan te pas op het moment dat Kalvermarkt en Spui met elkaar werden verbonden. Wat de pijn verzacht, is dat er op dat moment al geen sprake meer was van een historisch pand. Van het achttiende eeuwse karakter was eigenlijk niets meer overgebleven. Onderzoek wijst uit dat de woning zich, steeds opnieuw, heeft aangepast aan de tijd. Na het overlijden van Wouter Eskes op 16 juli 1785 op 71-jarige leeftijd, verkoopt zijn weduwe het onderkomen op 3 augustus 1786 aan horlogemaker Johannes Grootenrooy, die het op 30 april 1792 overdoet aan Elisabeth Manette Dutens. Observaties van de gemeente geven aan dat de woning, maar ook naastgelegen panden waarin een bakker, een vleeshouwer en een bloemist huizen, steeds meer worden verwaarloosd. Het huis van Mozart wordt soms gebruikt als pension, maar er is ook een tijd lang een illegale speelzaal in gevestigd. Burgemeester De Monchy laat in april 1936 aan de gemeenteraad weten het verlies niet te betreuren. ‘Er is hier geen sprake van een vernietiging van historische waarde daar het pand door de verbouwingen, die er in de afgelopen 166 jaar plaatsvonden, reeds onherkenbaar was verminkt. Zo is het in de negentiende eeuw omgebouwd tot winkelpand. Daarbij zijn andere raamprofielen geplaatst en is onder meer de daklijst aangepast. Maar eerder al is ook inpandig het een en ander veranderd, waardoor er geen sprake meer was van een achttiende eeuws karakter. Ook de woning die de Mozartgemeinde graag gespaard had gezien, heeft in de loop der jaren op eenzelfde manier zijn karakter verloren. En de herberg La Ville de Paris, Mozarts eerste onderkomen, bestaat al lang niet meer. Het werd in de negentiende eeuw verbouwd, maar is in 1925 afgebroken’.

De gedenkplaat van Mozart op de hoek van het Spui en de Kalvermarkt.                

Dat het vermeende Mozarthuis in de eerste week van 1936 verdwijnt, mag gezien worden als een noodzakelijk kwaad. Burgemeester en wethouders hebben in juni 1930 al vastgesteld dat het kruispunt Grote Marktstraat, Spui en Kalvermarkt een van de drukste punten van de stad is. Om daar het hoofd aan te bieden, wordt onder meer besloten de Kalvermarkt tot 30 meter te verbreden, maar moet ook het Spui worden aangepast. Een grondruil met de naamloze vennootschap Gemeenschappelijk Eigendom is het gevolg. Zij krijgt met bijbetaling van 150.000 gulden een stuk terrein van 468 m2 aan het Spui, de Kalvermarkt en de Bagijnestraat en de gemeente wordt eigenaar van het stuk grond waarop onder meer het huisje staat waarin Wolfgang zou hebben gelogeerd. Een afspraak met de maatschappij tot exploitatie van woon- en winkelhuizen zorgt ervoor dat die grond alleen als openbare straat mag worden gebruikt. Dat gebeurt met het achterwaarts verleggen van het trottoir om zo het Spui te verbreden. Hierdoor is sloop dus onvermijdelijk. Bovendien maakt het de weg vrij voor een ander plan dat de gemeente heeft ontwikkeld namelijk het invoeren van automatische lichtsignalen voor het verkeer op dit kruispunt.

Met een beetje fantasie kun je stellen dat er nu de moderne muziek klinkt van trambellen, autoclaxons, met mobiele telefoons bellende mensen en het ratelende of brommende geluid van elektrische fietsen. Dat Mozart ooit in ’s-Gravenhage te gast was, wordt nergens breed uitgemeten. Het enige dat er aan herinnert is een gedenkplaat op de hoek van het Spui en de Kalvermarkt.