Papierbak

Een blijvend streven
naar schone straten

 door Hans Piët

Den Haag – Milieubewust. ’s Gravenhage is het eigenlijk altijd geweest. Al meer dan een eeuw wordt de stad gekenmerkt door dat streven naar netheid, mogelijk ingegeven door de Koninklijke band. Aan het begin van de vorige eeuw onderstreept de Hagenaar het slagen van die poging door aan te geven dat de dienst openbare reiniging zijn werk op uitstekende wijze verricht. Zelfs vanuit het buitenland wordt er met jaloerse blikken gekeken naar de degelijke inrichting ervan.

Dat neemt niet weg, dat er in de gemeenteraad wel eens een discussie ontstaat. Zo is er het ophalen van huisvuil uit hofjes als twistpunt. Een deel van de raad vindt dat de vuilnisophaler ook daar tot aan de deur moet komen, een ander deel van de leden meent dat alles bij het oude moet blijven. Het betreden van de hofjes – Den Haag telt er aan het begin van de twintigste eeuw 650 met 9500 percelen – neemt te veel tijd in beslag. Tijd die er, in verband met andere werkzaamheden van de vuilnisophaler, niet is. En behalve dat die bewoner het gewend is om zijn vuil aan de openbare straat te zetten, kan er bijvoorbeeld ook geen onenigheid ontstaan met een eigenaar die de reinigingsdienst geen 

                                                          toestemming geeft het hofje te betreden.

De nieuwe deksel van de Haagse papierbak.
                                      Tekening: archief.

 De uitkomst is dat er niets verandert:     het vuil dient te worden aangeboden in   behoorlijk gesloten ketels of bakken aan   de openbare straat aan de gemeente in   eigendom toebehorende. Daar wordt het   gratis weggehaald. Kosten per jaar ruim   600.000 gulden.

 In oktober 1911 speelt een andere zaak.   Een onderzoek heeft uitgewezen dat de   Hagenaar niet blij is, of liever 'erg ontevreden', met de ijzeren papierbakken die zijn te vinden in onder meer de Scheveningse Bosjes. Een mooi ontwerp en handigheid in gebruik ontbreken. Als alternatief wordt de uitgeholde boomstam aangedragen zoals die op sommige plaatsen in het buitenland is te vinden. De directeur gemeentewerken Isaac Anne Lindo (roepnaam Jack) voelt daar niets voor en oppert, in samenspraak met de directeur gemeenteplantsoenen Pieter Westbroek (in 1926, twee jaar na zijn overlijden, wordt als dank voor zijn zorg voor parken en plantsoenen het Westbroekpark naar hem vernoemd), om een nieuwe papierbak te ontwerpen. De gemeenteraad stemt daar in februari 1912 mee in, maar stelt wel als eis dat de bovenkant ‘nader moet zijn uitgewerkt’. Kort gezegd: er wordt aan een papierbak gedacht met spits toelopend dak ‘teneinde te voorkomen dat het voorwerp als zitplaats wordt gebruikt’.

Rotzooi

Om enig idee te krijgen wat er in Amsterdam en Rotterdam is ingezet om de rotzooi van de straat te houden, wordt door de directeur gemeentewerken in beide steden informatie opgevraagd. Het resultaat valt bij zowel Lindo als Westbroek niet echt in de smaak. Zo heeft Amsterdam, bij wijze van proef, manden in gebruik. In een begeleidend schrijven laat de directeur der stadsreiniging weten dat ze tot dusver weinig succes opleveren in de hoofdstad.

In Rotterdam wordt gebruikgemaakt van papierbakken

De Rotterdamse papierbak.
Tekening: archief.

van hout, van binnen gevoerd met blik. “Behalve dat mij dit materiaal niet deugdelijk genoeg voorkomt, is ook de vorm mijn inziens niet van dien aard dat het navolging verdient”, laat Lindo aan de gemeenteraad weten.

Gesteund door de opzichter-boekhouder der algemene begraafplaats, die zijn zinnen heeft gezet op twee papierbakken, dienen beide directeuren een voorstel in bij het college van burgemeester en wethouders. “Kan er niet worden nagegaan of er voor de papierbak een model is te ontwerpen dat meer in overeenstemming is met het voor dat object te bezigen materiaal, waarbij zorg wordt besteed aan een spits toelopend dak”, aldus Jack Lindo.

De directeur krijgt toestemming. Gevolg is, dat hij eind mei 1912 het College kan meedelen dat hij zeer tevreden is over het nieuwe model. “Het is uitstekend uitvoerbaar in de te bezigen bouwstof namelijk gegoten ijzer. Dat is hetzelfde materiaal als waarvan de thans gebruikte papierbakken worden vervaardigd. Om het onmogelijk te maken ze als zitplaats te gebruiken, zullen twee elkaar kuisende schuin oplopende ribben worden aangebracht. De bak wordt voorzien van een losse binnenbak en is 112 centimeter hoog”.

Wat volgt is de opdracht aan directeur Lindo en Westbroek uit te zoeken hoeveel van die nieuwe bakken vooralsnog voor de Residentie nodig zijn en welk prijskaartje daar aan hangt. De gebruikelijke weg wordt ingeslagen wat betekent dat er op 5 september van dat jaar een openbare aanbesteding plaatsvindt voor de vijf benodigde exemplaren. Daarop wordt door vier bedrijven gereageerd. De laagste inschrijver is Nicolaas van Roon, in Delftshaven bekend als ‘de smid’. Hij vraagt 340 gulden (154 euro). Daarbij zijn volgens zijn schrijven veertig stuks moerbouten van vloei-ijzer inbegrepen. Bovendien levert hij de bakken af bij de door de gemeente aan te wijzen plantsoenen. Een probleem waar de gemeente tegenaan loopt is, dat zijn biljet met de aanbieding is ontzegeld. Bovendien noemt hij geen borgen, waardoor Van Roon eigenlijk niet kan meedingen naar de opdracht. De daarop volgende leverancier is de N.V. Stoomsmederij
en Machinefabriek 'Maassluis'. Het biljet van die maatschappij voldoet wel aan de voorschriften, maar de prijs ligt 55 gulden hoger namelijk op 395 gulden. Nummer drie is Cornelis Koop uit Scheveningen. Hij vraagt 410 gulden. En de laatste en duurste is Pieter Kraayeveld. Hij levert de bakken voor 485 gulden. De conclusie luidt, dat Den Haag ze eigenlijk niet kan laten maken.

                                            Zuinig als de Residentie immer is, heeft ze namelijk

De Haagse papierbak.
      Tekening: archief.

 maar 275 gulden gereserveerd voor het   vervaardigen ervan. “Het feit dat de inschrijvingen   belangrijk boven de begroting blijven, schijnt het   gevolg te zijn van tijdelijk zeer druk werk aan de   gieterijen. Het zal daardoor ook niet mogelijk zijn   onderhands een lagere prijs te bedingen”, aldus   directeur Jack Lindo.

 Na wat aanpassingen aan die begroting,   waarbij bijvoorbeeld het geld voor de bakken van   de Algemene Begraafplaats tot 136 gulden   wordt verhoogd, is er, ook gezien het positieve   advies van de commissie voor de plaatselijke   werken en eigendommen, op 9 oktober 1912     alsnog de toestemming. Van Roon, een van de     oprichters van de Vereeniging voor Lager Onderwijs

 op Gereformeerde Grondslag te Rotterdam en in   die kringen een geziene persoonlijkheid, wordt   gevraagd de papierbakken te vervaardigen. In een   persbericht laat de gemeente echter weten de opdracht te hebben verstrekt aan de N.V. Stoomsmederij en Machinefabriek ‘Maassluis’.

Afvalbak

Om dat streven naar netheid vol te houden, is het in de loop der jaren niet bij die vijf exemplaren van de papierbak gebleven. Sindsdien hebben  ontwerpers steeds opnieuw hun best gedaan om handige, zij het kleinere en handzamere bakken te maken om het Haagse vuil van passanten te bergen. Zo wordt de hoge bak bedacht die, met of zonder dakje, wordt geplaatst, maar is er ook de hangende afvalbak. Een van de hoogtepunten in het nieuw ontwikkelde streven om vuil te scheiden, is de papierbak die in november 1980 in de stad wordt geïntroduceerd. Wethouder Blankestijn plaatst hem in het centrum. Bijzonder aan deze uit de kluiten gewassen bak is zijn functie als inzamelaar van oude kranten, tijdschriften en karton. Den Haag is daarmee de eerste gemeente die daartoe overgaat en mag niet veel later tevreden vaststellen dat het initiatief alom wordt bejubeld. Dat ook de Hagenaar de mogelijkheid omarmt om op die manier van zijn oude papier af te komen, blijkt twee jaar later. Cijfers geven aan, dat uit de inmiddels 26 geplaatste bakken per week 10.000 kilo papier wordt opgehaald. Het is reden niet te stoppen met het plaatsen wat betekent dat in mei 1984 de honderdste papierbak wordt neergezet. Hij komt te staan op de hoek van de Koningstraat en de Fagelstraat.

Inmiddels heeft niet alleen het papier zijn eigen bak gekregen, maar zijn er voor allerlei producten eigen afvalcontainers in gebruik. Het helpt het milieubewustzijn van de Hagenaar voeden en biedt de gemeente bij de verwerking enige soelaas.

© Haags Nieuwsbureau 2022